Adıyaman’ı inceleyen akademisyenler: “Şehirlerimizi kayalık bölgelere taşımamız gerekiyor”

Adıyaman’da zelzelede hasar alan binaları inceleyen öğretim üyeleri, binaların yapıları ve taban durumlarını kıymetlendirdi. Uzmanlar, taban sıvılaşmasına dikkat çekerek, kentlerin kayalık bölgelere taşınması gerektiğinin altını çizdi.

Bartın Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Selçuk Baş ve Kırıkkale Üniversitesi Geoteknik Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bülent Sönmezer, TÜBİTAK projesi çerçevesinde Adıyaman’da hasar alan yapıları incelediler. Binaların dizaynının süneklik, dayanım ve rijitlik olmak üzere üç ana temele dayandırıldığını anlatan Bartın Üniversitesi İnşaat Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Selçuk Baş, yaptıkları gözlemlerde hasar alan birden fazla yapıda rijitlik sorunu yaşandığını söz etti. Yapının kuvvet tesiri altında hal değiştirmeye karşı oluşan fiziki direnç olarak nitelendirilen rijitlik sorununun ayrıntılarını anlatan Baş, şöyle dedi:

“Genel olarak biz inşaat mühendisliği eğitiminde de binalarımızın dizaynını üç temel şeye yaslıyoruz. Bunlardan birincisi süneklik, ikincisi dayanım, üçüncüsü rijitlik. Bunlar zelzele yönetmeliğimizde şartnamede de belirlenmiş. Bölge özelinde olan kısımlar da var ancak genel olarak söyleyebileceğim dayanım, süreklilik ve rijitlik sorununun daha çok dizaynda olduğunu gördüm. Materyal donatı içeriği ve betonda birtakım ezalar olabilir ancak birebir binanın birebir vakitte binalar da var. Birisi yıkılmış birisi yıkılmamış. Tıpkı katta ikinci kat birinci katın üzerine çökmüş. Yumuşak kat dediğimiz rijitlik sorunu. Bunun üzere birçok sorunlar var. Adıyaman özeline bakalım. Adıyaman üzerinde girişte bilhassa yeni binalarda yumuşak kat yada zayıf kat şekli bir hasar durumları görmüyoruz. Rijitlik dediğimiz olay kolonların standardından farklı bir biçimde tasarlandığı… Bunlar 2000 öncesi yapılar tahminimce. Düz donatılar. Adıyaman’ın alt bölgesinde gördüğümüz şey de cadde boyunca çok yüksek katlı ticari alanları görüyoruz. Bu zati yumuşak katın en temel sebebi. Bunların hepsini topladığınızda rijitlik sorununu görüyoruz. En kritiği olan rijitliği söyleyebiliriz. Hatay’a da gittik. Orada gördüğümüz şey taban büyütmeleri çok fazla. Yer tesirleri fazla. Sıvılaşmadan ötürü rastgele yatan bina görmedik tahminen lakin yer tesirleri zelzele yükleri çok arttırdığı için büyük hasarlara sebep olmuş. Orada da rijitlikle alakalı kusurlar var. Zelzele bina yönetmeliğinde tasarımsal ve geometri ile ilgili sorunlar çıkıyor. İmalatla alakalı yanılgılar. Bu da şunu gerektiriyor. Ustalarımızın, usta başımızın sahiden eğitim alması gerekiyor. Tahminen şunu da yapabiliriz. Biz çok teknik bilgiler kullanıyoruz lakin tahminen inşat mühendisliği eğitim derslerinde çok özet formunda anlatabiliriz. Zira bizim mezun ettiğimiz öğrenciler bu tasarımı yapıyor ve müteahhit oluyor. Bunları da müteahhidin anlayacağı seviyede, bireylerin anlayacağı halde kısa ve özet bilgi vermemiz gerekiyor.”

“Zemin sıvılaşmasına dikkat etmemiz gerekiyor”

Kırıkkale Üniversitesi Geoteknik Kısmı Öğretim üyesi Doç. Dr. Bülent Sönmezer ise bilhassa Hatay bölgesinde yer sıvılaşmalarını gözlemlediklerini belirtirken bundan sonraki süreçte yapılacak olan yapıların kayalık yerlere yapılması gerektiğine vurgu yaptı. Sönmezer, camları bile kırılmadan yan yatan binaların taban sıvılaşması nedeniyle hasar aldığını aktaran Sönmezer, şöyle dedi:

“Fay çizgilerinin olduğu bölgeyi gezdik. Bilhassa alüvyon tabanlar üzerinde yapılan binalarda önemli taban büyütmeler olduğunu gördük. Bu taban büyütmeler sebebiyle spektral ivmeler artıyor. Binalara giren ivme pahaları çok artıyor. Bu da binalarda önemli hasarların ortaya çıkmasına sebebiyet veriyor. Şayet biz binalarımızı kayalık yerler üzerine yaparsak bu spektral ivme pahaları çok düşüyor. Münasebetiyle gelen kuvvetler de çok azalıyor. Bu yapılardaki hasarlar çok düşük düzeyde kalıyor. Aslında kentlerimizi kayalık bölgelere taşımamız gerekiyor. Kayalık bölgelere gittiği vakit kentler yapı hasarları çok az olacağını düşünüyoruz. Şimdiye kadar yapılanlarda gördüğümüzde taban sıvılaşmasıyla ilgili bilhassa Gölbaşı’nda, Türkoğlu’nda, Hatay’da, İskenderun’daki liman bölgesinde önemli taban sıvılaşmaları var. Taban sıvılaşması yeraltı su düzeyinin yüksek olduğu alüvyon yerlerde meydana geliyor. Oralarda biz çok net biçimde kum kaynamalarını gördük. O şekil yerlerde yapılaşmaya müsaade verirseniz yapıyı sağlam bile yapsanız binaların bir kutu üzere yan yattığını görüyoruz. Hatta bunun tipik örnekleri İzmit’te vardı. Binaların camları dahil kırılmadan binalar kullanılamaz hale geliyordu. Gölbaşı aslında yüzen kente dönüşmüş. İskenderun’da kıyı bölgesindeki yapıların birçok kullanılamaz hale gelmiş. Taban sıvılaşmasına da dikkat etmemiz gerekiyor. Binaları sert sıkı tabanlara taşımamız gerekiyor. Bundan sonra bunlara çok dikkat etmemiz gerekiyor.”