Ali Kuşcu Kimdir?

Ali Kuşçu Kimdir? Ali Kuşcu’nun hayatı kısaca özetlemek gerekirse:

Asıl adı Ali Bin Muhammed olan Ali Kuşçu, 1403 yılında Semerkant’ta doğmuş, 16 Aralık 1474’te İstanbul’da vefat etmiştir.  Timur İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu’nda astronom, matematikçi ve dilbilimciydi.  Türk veya Fars olduğu iddiaları vardır.  Ailesi, babası Muhammed’in Timur sultanı ve astronomu Uluğ Bey’in kuş bekçisi olması nedeniyle “Kuşçu” lakabıyla ünlendi.

Küçük yaşlardan itibaren matematik ve astronomiye ilgi duyan Ali Kuşçu, Bursalı Kadızâde Rumi, Gıyaseddin Cemşid ve Muînuddin Kâşî’den matematik ve astronomi dersleri aldı.  Daha sonra bilgisini genişletmek için Kirman’a gitti.  Burada Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ayın hallerinin izahı) adlı risalesini ve Şerh-i Tecrid adlı eserini yazdı.  Ali Kuşçu, Semerkant ve Kirman’da eğitimini tamamladıktan sonra Uluğ Bey’in yardımcısı ve rasathanesinin müdürü oldu.  1449’da hac yapmak istedi.  Tebriz’de Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan ona büyük hürmet göstermiş ve Osmanlı Devleti ile barış müzakerelerinde ondan yardım istemiştir.  Ali Kuşçu, Uzun Hasan’ın sözcüsü olduktan sonra, II. Mehmed’in daveti üzerine İstanbul’a geldi.

Osmanlı-Akkoyunlu sınırında Fatih Sultan Mehmet’in emriyle görkemli bir törenle kabul edilen Ali Kuşçu, Ayasofya Medresesi’ne müderris oldu.  Fatih Sultan Mehmet, 1473’te Uzun Hasan’a yaptığı sefer sırasında yanına aldığı Ali Kuşçu’yu dönüşünde Ayasofya Medresesi’ne atadı.  İstanbul’da astronomi ve matematik çalışmalarını yeniden canlandıran ve 16 Aralık 1474’te 71 yaşında İstanbul’da vefat eden Ali Kuşçu’nun derslerini bilim adamlarının bile takip ettiği bilinmektedir.  15. yüzyıldan kalma eşsiz türbesi, Eyüp Sultan Türbesi çevresindeki türbede bulunmaktadır.  Yavuz Sultan Selim’in Kahramanmaraş’ı fethinden kısa bir süre sonra o bölgede Şii mezhebinin çoğalması sonucu Ali Kuşçu’nun soyundan bir kısım bir fermanla Kahramanmaraş’a gönderildi.  Kalan torunlar daha sonra kendi istekleriyle Düzce’ye göç ettiler.  Kahramanmaraş’taki ailenin bir kısmı, Cumhuriyetin ilanından sonra Bursa’ya yerleşmiştir.  Bursa’daki Fuat Kuşçuoğlu Caddesi de adını Ali Kuşçu’nun torunlarından Fuat Bey’den almıştır.  Nesli Kuşçuoğlu soyadıyla Kahramanmaraş, Düzce ve Bursa’da devam etmektedir.

Ali Kuşçu’nun Çalışmaları

Ali Kuşçu’nun ağırlıklı olarak tefsir türündeki eserleri “Astronomi-Matematik”, “Kelam ve Usul-i Fıkıh” ve “Dil-Gramer” olmak üzere 3 grupta tasnif edilir:

“Astronomi-Matematik”, “Risale Fi’l-Heye”, “Risale Fi’l-Hisab”, “Er-Risaletü’l-Fethiyye”, “Er-Risaletü’l-Muhammediyye”, “Şerh- i Zic-i Ulug Bey” ve Şerhu’t-Tuhfeti’ş-Şahiyye”;

“Kelam ve Usul-i Fıkıh” alanında “Eş-Şerhu’l-Cedid Ale’t-Tajrid” ve “Haşiye Ale’t-Telvih”;

Dil bilgisi alanında “Şerhu’r-Risaleti’l-Vaziyye”, “Risale Fi Vazi’l-Mufredat”, “Unkudu’z-Zevahir”, “Şerhu’ş-Şafiye Li’bni’l” -Hacib” , “Faide Li-Tahkiki Lami’t-Tarif”, “Risale Ma Ene Kültü” ve “Risale fi’l-hamd”.

Ayrıca “Tarihu Ayasofya”, “Tafsirü’z-Zehraveyn”, “Mahbubu’l-Hamail”, “Risale Fi Halli Ekkali’l-Kamer”, “Risale Fi Yasama’l-Ulum” ve “Meserretü’ ile eserler “L-Kulub Fi Defi’l-Kurub” ismi de kaynaklarda Kuşçu’ya atfedilir.

Ali Kuşçu’nun Eserleri Nelerdir?

Ali Kuşçu Kimdir? Ali Kuşçu eserleri nelerdir? Ali Kuşçu’nun şerh türü ağırlıklı olmak üzere farklı alanlardaki eserlerini üç grupta toplamak mümkündür:

1. Risale Fi’l-Heye: Farsça bir astronomi risalesidir ve Süleymaniye (Ayasofya, No. 2639, 2640; Esad Efendi, No. 2033/4), Nuruosmaniye (No. 4913) ve Köprülü (No. I, 1582/) kütüphanelerinde nüshaları bulunmaktadır. 14).  Molla Pervîz, bir mukaddime ve iki makaleden oluşan risaleyi Mirkatü’s-Sema adıyla Türkçe’ye tercüme etmiştir.  Bu tercümenin bir nüshası Nuruosmaniye Kütüphanesi’nde (#2949) bulunmaktadır.  Bu risaleye Muslihuddin-i Lârî’nin (Köprülü Ktp., No. I, 1586/2) yazdığı Farsça bir şerh de bulunmaktadır.
2. Risale Fi’l-Hisâb: Üç makaleden oluşan Farsça bir eserdir. Yazarın hat sanatının bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, No. 2733) bulunmaktadır.
3. Er-Risâletü’l-Fethiyya: Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’a karşı kazandığı zafer vesilesiyle Fatih’e ithaf edilen Arapça bir astronomi eseridir.  Ali Kuşçu’nun torunu Mirim Çelebi ve öğrencisi Sinan Paşa ayrı ayrı konuştu.  Çalışmayı Ali b.  Hüseyin’in Seyyid Ali Paşa tarafından 1824 yılında Mir’âtü’l-âlem adıyla yapılan Türkçe tercümeleri de bulunmaktadır (bk. Râgıb Paşa Ktp., No. 250).  Bu eserin yukarıda bahsi geçen Farsça Risale fi’l-heye’nin Arapça tercümesi olup olmadığı şüphelidir (bkz. İA, I, 323; Ünver, s. 44-45).  er-Risâletü’l-fethiyyes Süleymaniye (Ayasofya, No. 2733/1 müellif satırı; Dârülmesnevi, No. 340; Pertev Paşa, No. 633/22; Hâlet Efendi, No. 538; Lala İsmâil Paşa, No. 292/1) ) ve Nuruosmaniye (No. 2950/3) kütüphanelerinde çok sayıda örneği bulunmaktadır.
4. Er-Risâletü’l-Muhammediyye: Ali Kuşçu’nun Fatih’e ithafen Arapça yazdığı matematik eseri bir giriş ve beş makaleden oluşmaktadır.  Eserdeki makale sayısı Farsça Risale Fi’l-Hisab’dan daha fazladır.  Bu iki risalenin birbirinin tercümesi olup olmadığı da tartışmalıdır (bkz. İA, I, 23; Ünver, s. 41-42).  Risalenin müellif satırı (Ayasofya, No. 2733) (Lâleli, No. 2715/2; Pertev Paşa, No. 623/23; Kılıç Ali Paşa, No. 683 /) olmak üzere çeşitli yazma nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. 4).
5. Şerh-i Zîc-i Ulug Bey Farsça bir şerh olup, bir Zîc için gerekli olan tüm emirleri ihtiva eder. İstanbul Kandilli Rasathanesi (No. 113) ve Râgıb Paşa (No. 928) kütüphanelerinde bir nüshası bulunmaktadır.
6. Şerhu’t-Tuhfeti’ş-Şahiyya. Kutbüddin Mahmud nee Mes’ud al-Shirazi’nin et-Tuhfetü’ş-şâhiyye adlı astronomi eserinin şerhidir (bk. Keşfü’z-zunûn, I, 367-368). Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmuştur (Cârullah Efendi, No. 2060).  Metinde yorumun Ali Kuşçu’ya ait olduğuna dair herhangi bir ibare bulunmamaktadır.  Tabakat defterlerinde de Ali Kuşçu’ya böyle bir şerh isnat edilmemiştir.  Ancak söz konusu nüshanın ilk sayfasının üst kısmında Ali Kuşçu’ya ait olduğu belirtilmektedir.

Ali Kuşçu En Önemli Eseri

Ali Kuşçu, astronomi ve matematik alanlarında iki önemli eser kaleme almıştır.  Bunlardan biri de Otlukbeli Savaşı sırasında tamamlanıp, zaferden sonra Fatih’e hediye edildiği için “Fethiye” adlı astronomi kitabıdır.  Çalışma üç bölümden oluşmaktadır.  Birinci bölümde gezegenlerin küreleri ele alınmış ve gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmiştir.  İkinci bölüm, dünyanın şekli ve yedi iklim kuşağı hakkındadır.  Ali Kuşçu son bölümde dünyanın boyutlarını ve gezegenler arasındaki mesafeleri veriyor.

Zamanında çok faal olan bu astronomik eser, küçük bir el kitabı olup, yeni bilgiler ortaya koymaktan çok medreselerde astronomi öğretmek için yazılmıştır.  Ali Kuşçu’nun en önemli eseri arasında bir diğeri de Fatih’ten sonra Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır.

Ali Kuşçu’nun hayatı ve eserleri ile sizlerin merak ettiği tüm soruları cevaplandırdık.

İlgili Yazı : Ali Babacan Kimdir?