Av. Akpınar: “Depremden etkilenen vatandaşlar yargı hizmetinden fiyatsız faydalanabilecek”

6 Şubat’ta Kahramanmaraş-Pazarcık merkezli 7.7 ve Kahramanmaraş-Elbistan merkezli 7.6 büyüklüklerindeki sarsıntı felaketinin akabinde yaşanan can ve mal kayıplarına ait depremzede vatandaşların hakları ve bu haklarını isimli makamlar önünde nasıl kullanacağı, zelzelenin türel boyutunu ve depremzedelerin haklarını Kayseri Barosuna Avukatlarından Av. Buyruk Akpınar anlattı.

Av. Buyruk Akpınar, sarsıntı felaketi sonrası ıstırabını lisana getirerek kelamlarına başladı. Akpınar; “Etki alanı itibariyle geniş alanları etkileyen sarsıntı sonrası tüm milletimize geçmiş olsun dileklerimizi sunuyorum. Vefat eden tüm vatandaşlarımıza rahmet diliyorum. Yakınlarının ve milletimizin başı sağ olsun. Hukuk, konusu itibariyle insan aksiyonlarını ve bu hareketler sonucunda ortaya çıkan cürmü, ziyanı husus almaktadır. Afetler insan tesiri olmaksızın meydana gelmişse de ölümlere sebebiyet verilmesi ya da zararın önlenmesi, zararın telafi edilmesi üzere mevzularda çeşitli tüzel sorumluluklar ve düzenlemeler mevcuttur. Afetin bu tarafı de afet hukuku çerçevesinde kabul edilmelidir. Sarsıntı sonrasına ait yasal ve ikincil mevzuatımız epey çeşitlilik arz etmekte. Gerek binaların üretiminden kontrolünden sorumluluk yani önlem noktasında, gerek sarsıntının akabinde oluşabilecek ziyanlar ve hak ihlalleri çerçevesinde farklı cürümler ve farklı kanunları ilgilendiren hukuksal durumlar ortaya çıkacaktır. Afet sonrası durumları telafi çerçevesinde sayılabilecek mevzuatlar, 7269 sayılı Genel Hayata Müessir Afetler Hasebiyle Alınacak Önlemlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun, 4123 sayılı Alışılmış Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar ve Tahribata Ait Hizmetlerin Yürütülmesine Dair Kanun, 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu, 4539 sayılı Doğal Afet Bölgelerinde Afetten kaynaklanan Hukuksal Uyuşmazlıkların Tahliline ve Birtakım Süreçlerin Kolaylaştırılmasına Ait Kanun Kararında Kararnamenin Kabulü Hakkında Kanundan oluşmaktadır. Lakin bunlarla hudutlu değil elbette. Tazmin ve telafi çerçevesinde tazminata ait idari ve tüzel mevzuat ile ceza kanunları da gündeme gelecektir. Arama-kurtarma çalışmalarının yüksek oranda tamamlanmasının akabinde artık hasar tespiti çalışmalarının başlaması gerekecektir. 7269 sayılı yasanın 13 ve devamı kararlarında öngörülen basamak bu halde. İnşaat mühendisi ve mimarlar görevlendirilerek sarsıntı bölgesindeki binalarda tespitler yaptırılmaktadır. Tespitler sonucu binalara yıkık, ağır hasarlı, orta hasarlı, az hasarlı ve hasarsız sonuçları verilir. Yıkılması gerektiğine karar verilen binalar hakkında bu duruma itiraz için yalnızca 3 günlük müddet verilmiştir. Sahibi bulunamayan binalar hakkında bildirim için muhtarlıklarda ilan yoluna gidilmektedir. Bu karara karşı mal sahibi yahut vekili yönetim heyetine itiraz edebilir. Bu itiraz şura tarafından en geç 3 gün içinde sonuçlandırılmaktadır. İtirazın yapılmadığı ya da reddedildiği durumda bina mülki amir buyruğuyla yıkılmakta ve yıkım masrafı enkazdan karşılanmaktadır. Bunun dışında kalan hasar tespit raporlarına mahalli ilan tarihinden itibaren 30 gün içinde itiraz edilebilmektedir. Buradaki itiraz ve 30 günlük hak düşürücü müddet konusunda çok dikkatli olunmalıdır. Zira binanıza verilen ’az hasarlı’ tespiti itirazınızla ’ağır hasarlı’ halinde bile değişebilmektedir. Bu da tâbi olacağınız türel durumu baştan sona değiştirecektir. Çok daireli bir binadan bir kişinin dahi itiraz etmesi kâfi olacaktır. Bu tespitler hem açılacak davalarda hem de zelzele sonrası vatandaşların faydalandırılacağı haklarda ve imtiyazlarda ehemmiyet arz etmektedir. Bu haklar 7269 sayılı Kanun 29.madde ve Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Yönetmelik kararlarında ’hak sahipliği’ olarak tanımlanmıştır” dedi. Hak sahibinin ne üzere haklardan faydalanabileceği konusunda bilgiler veren Akpınar; “Devlet, hak sahibi olanlara bina yapmakta ya da inşaat kredisi vermektedir. Hak sahipliğine ait kurallar yeniden 7269 sayılı Kanun ve Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Yönetmelikle düzenlenmiştir. Hak sahibi olabilmek için öncelikle afetzedenin konutunun oturulamayacak derecede ağır hasarlı olması gerekmektedir. Eşya Hukuku manasında oburunun toprağına yapı yapanlar, mülkiyeti hukukî bireylere ilişkin olan binalar, hak sahibi ebeveyniyle birlikte oturan evli şahıslar, kendisine yahut eşine ilişkin o yerde öteki daire yahut binası olanlar, kendisine yahut eşine ilişkin o yerde öteki işyeri olanlar hak sahibi olamazlar. Kanunda hak sahipliği için meskeninin oturulamayacak derecede ağır hasarlı olması yanında kimi kaideler öngörülmüştür. Bunları da saymak gerekirse; ebeveynine ilişkin diğer bir konutta ebeveyninden başka olarak oturmakta olan şahıslar, elbirliğiyle yahut hisseli malik olunan konutlarda paylar korunarak, elbirliğiyle yahut hisseli malik olunan binalarda aile sayısı kadar, hem konutu hem de işyeri ziyan görenler hak sahibidirler, ömrünü yitiren afetzedenin hak sahipliğine ait hakları kendilerinin ve eşlerinin konutları olup olmadığına bakılmaksızın mirasçılara geçer. Toparlamak gerekirse ’Hak sahibi’ tabiri, afetzedelerin, yıkılan yahut ağır hasar gören binalarla olan mülkiyet bağlarını ve yine yapılacak binalardan yahut verilecek inşaat kredisinden yararlanabilme durumlarını söz eder. Hak sahipliği için müracaat kelam konusu. Bu müracaat için e-devlete giriş yapmalı ve ’Afetzede Hak Sahipliği Başvurusu’ formunda aratma yaptığınızda açılan sayfandan ilerlemelisiniz. Burada bulunan uygulamaya git butonu sizi AFAD’a yönlendirecektir. AFAD’a kayıt yaptırmanız halinde afetzede haklarından yararlanabilirsiniz” sözlerini kullandı.

Zorunlu Zelzele sigortası ile ilgili de açıklamalarda bulunan Av. Buyruk Akpınar; “6305 sayılı Afet Sigortaları Kanununa nazaran kurulan, kısa ve yaygın bilinen ismi DASK olan kamu hükmî kişiliği bulunan Doğal Afet Sigortaları Kurumu ülkemizde mecburî sarsıntı sigortası edindirme, uygulama ve idaresi bakımından sorumlu tek kuruluştur. Yasanın hedefi; binalarda zelzele sonucu meydana gelebilecek maddi ziyanların karşılanmasını teminen yaptırılacak mecburî zelzele sigortası ile sigorta şirketlerince teminat verilemeyen yahut teminat verilmesinde zahmetler bulunan çeşitli afetler ve riskler sonucu meydana gelebilecek maddi ve vücudu ziyanların karşılanabilmesini teminen sunulacak sigorta ve reasürans teminatlarına ait yordam ve temelleri belirlemektir. 7269 sayılı yasa 29/son fıkrası zarurî sarsıntı sigortası yaptırmamış olmayı çok ağır bir yaptırıma bağlamıştır. Buna nazaran DASK, hakikat kullanımla zarurî sarsıntı sigortası yapılmamış olmasının tespit edilmesi halinde Devletin 7269 ve başka mevzuattan kaynaklanan kredi açma ve konut yapma yükümlülükleri sona eriyor. Uygulamada zarurî zelzele sigortası yaptıran şahıslar meskenlerinin kıymeti örneğin 750.000-TL ise sarsıntıda yıkılmış olması durumunda bu türlü bir meblağın kurum tarafından ödeneceği yanılgısına düşmektedirler. Bu yanlışı düzeltmeden evvel mecburî zelzele sigortasına dahil olmayan teminatları sıralayalım; enkaz kaldırma masrafları, kar kaybı, iş durması, kira mahrumiyeti, alternatif ikametgah ve işyeri masrafları, mali sorumluluklar ve gibisi dolaylı ziyanlar, her türlü taşınır mal, eşya ve benzerleri, vefat dahil olmak üzere tüm vücudu ziyanlar, manevi tazminat talepleri, sarsıntı ve zelzele sonucu oluşan yangın, infilak, dev dalga (tsunami) yahut yer kaymasının dışında kalan hasarlar, makul bir zelzele hadisesine bağlı olmaksızın binanın kendi kusur ve özellikleri nedeniyle vakitle oluşan ziyanlar. Bu ziyanlar teminata dahil değildir. Ödenecek sayının tespiti teknik bir hesaplama gerektirmektedir. Yıkık ve ağır hasarlı olmayan yapılarda DASK’ın ödediği tazminatın ziyanı karşılamaya yetmediği düşünülüyorsa ileride açılacak davaya temel oluşturmak ismine Sulh Hukuk Mahkemesi Aracılığıyla kanıt tespiti yaptırılabilir. Değerle belirtilmelidir ki Kanun sigorta ettirene sarsıntı olduktan sonra 15 gün içinde DASK’a bildirim yapılması gerektiğini düzenlemiştir. Bu yükümlülüğü vaktinde yerine getirmek hak kayıplarının da önüne geçecektir. Zelzele sigortası bulunanlar sigorta kapsamındaki hasar bedellerini ilgili sigorta şirketlerine müracaat yaparak alabilir. Zarurî sarsıntı sigortasının ödemeleri az önce de bahsettiğimiz üzere teknik bir hesaplama sonucunda aşikâr bir limit dahilinde. Ayrıyeten vefat dahil olmak üzere tüm vücudu ziyanlar, manevi tazminat talepleri, enkaz kaldırma masrafları, kâr kaybı, iş durması, kira mahrumiyeti, her türlü taşınır mal, eşya ve benzerleri kayıplar DASK kapsamı dışında. Şayet özel sarsıntı sigortanız varsa poliçenize nazaran ödeme alırsınız. Lakin bu ödemede tüm ziyanı telafi edemeyebilir. İşte bu noktada müteahhite, yapı kontrol kurumuna ya da belediye dava açma hakkınız var. Zararın tespiti için taşınmazın bağlı bulunduğu yerdeki Sulh Hukuk Mahkemelerine müracaat ederek ziyan tespiti yaptırabilir. Devamında tazminat davası açılabilecektir. 4539 sayılı Doğal Afet Bölgelerinde Afetten kaynaklanan Türel Uyuşmazlıkların Tahliline ve Birtakım Süreçlerin Kolaylaştırılmasına Ait Kanun Kararında Kararnamenin Kabulü Hakkında Kanuna nazaran afet bölgelerinde afetten kaynaklanan uyuşmazlıklara ait; vekaletname aranmaması, kanıt tespitlerinin öncelikle yapılması ve isimli yardımdan yararlanma kolaylıkları düzenlenmiştir. İsimli makamlara müracaat sırasında öngörülen harçlar mevcut. Dava konusuna nazaran başvuran vatandaşlarımızın ödemesi gereken harçlar maktu olabileceği üzere mali kayıpların tazmininde rölatif harçlar da kelam konusu olacaktır. Fakat açıktır ki bu harçları karşılamaları kendilerinden beklenemeyecektir. Bu durumda “adli yardım” müessesinin işletilmesi hak kayıplarının telafisi ve depremzede vatandaşlarımız için ehemmiyet arz edecektir. Davaların isimli yardım talepli açılması ve mahkemelerce de talebin kabulü halinde vatandaşlarımız müracaat harçlarından ve devamında ortaya çıkacak yargılama masraflarından muaf olacaktır dava sonuçlanıncaya kadar. Dava sonucunda de davayı kaybeden bu harç ve masraflara mahkum edilecektir. Lakin Yargılama masrafları çerçevesinde sayılması gereken bir öbür kalemde davanın avukat tarafından takip edilmesi halinde avukatlık hizmetinden doğan vekalet fiyatı. Buna ait bir düzenleme yok. Avukatlık Kanunu mucibince avukatların tarifede yazılı minimum fiyat ölçülerinin altında veya baroya bilgi vermeksizin fiyatsız dava alması yasak olup disiplin cezası gerektiren bir durumdur. Bu sebeple afetzede vatandaşlarımızın türel olarak temsil edilebilmesi için bu duruma ait de özel bir düzenleme yapılması gerektiğini düşünüyorum. 10 ili etkileyen sarsıntı felaketi sebebiyle çok sayıda vatandaşımız yakınlarını kaybetmiş ve maddi ziyana uğramıştır. Adaletin aktif olması kadar süratli tecellisi de elzemdir . Bu sebepten hukuk ve ceza yargılamaları olmak üzere bilumum işleyecek tüm süreç için başka bir ofis kurulması hakikat ve yerinde bir adımdır. Birinci olarak müteaahhidlerin sorumluluğundan bahsedilecektir. Sarsıntının değil binanın öldürdüğünü milletçe acı bir halde deneyim ettik. Bu binaların gerekli yordam ve temellere muhalif yapılmaması, kullanılan gerecin uygun olmaması, statiğin hesaplanmaması, plan ve projenin uygun olarak çizilmemesi üzere eksik yahut kusurlu olarak teknik ya da hukuksal açıdan bir kusuru mevcutsa yani hukuken ziyan ile müteahhidin süreç ve hareketleri ortasında bir illiyet bağı varsa sonuca sebebiyet vermişse müteahhidin cezai ve tüzel bir sorumluluğu kelam konusu olacaktır. Müteahhitler kadar yapı kontrol firmaları da sorumludur. Yakın bir vakit kadar müteahhitler çalışacakları yapı kontrol firmasını kendi seçiyordu. Bu durum, kimi inşaat firmalarınca berbata kullanıldı. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı bir düzenleme ile kontrole havuz sistemi getirdi. Artık inşaatları denetleyen firmalar otomatik atanıyor. Fakat bu düzenleme gelene kadar binlerce yapı eski sistemle denetlendi ya da ‘sözde denetlendi.’ Artık sarsıntıda canına malına ziyan gelen vatandaşlar hem müteahhit hem de yapı kontrol firması hakkında dava açabilir. Kontrol firması misyonu berbata kullanma cürmünden ceza alır ve lisansı da iptal olur. Hatta o firmanın aldığı numuneyi test eden laboratuvar işini gerçek yapmadıysa ceza alabilir. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı, büyükşehir belediyesi ve AFAD’a olan kısmı için yönetim mahkemesine, yapı müteahhidi, statik proje sorumlusu ve fenni mesule karşı asliye hukuk mahkemesinde dava açabilirler. DASK yahut konut sigortası yaptıran bireyler sigortadan ödenmeyen yahut eksik ödenen bedel için Asliye Ticaret Mahkemesinde dava açabilirler. Dava açma ön kuralı orta buluculuk görüşmesinin yapılmasıdır . Tekrar az hasarlı binalarda taşınmazların içinde bulunan hasarlar ve ortak alanlardaki ziyanların giderilmesi için dava açılabilir. Orta hasarlılar için de binanın güçlendirme ile kullanılabilir hale gelecekse güçlendirme bedelini ve sarsıntı nedeniyle uğramış oldukları ziyanları talep edebilirler. Ağır hasarda da sarsıntı nedeniyle uğramış oldukları ziyanları ve konut ile ilgili ziyanı talep edebilirler. İdari yargıda açılacak tazminat davalarında (tam yargı davalarında) vakit aşımı mühletinin, 2577 sayılı İdari Yargılama Yasası’nın 13. unsuruna nazaran, ziyana uğrayanların haksız ve hukuka alışılmamış aksiyonu öğrenmelerinden başlayarak 1 yıl ve herhalde hareket gününden başlayarak 5 yıldır. Yönetime karşı açılacak davalarda, Etraf Şehircilik Bakanlığı, AFAD, Büyükşehir Belediyesi ise bu mühlet 1 yıldır. Yönetime dava açmadan evvel yönetime müracaat zaruriliği bulunmaktadır. Haksız fiil nedeniyle hasarın gerçekleştiği andan itibaren hukuk mahkemelerinde Borçlar Kanunu yeterince 2 yıl içinde dava açılabilir” formunda konuştu.

Depremde yaşanan can kayıpları için ’kasten adam öldürme’ hatasından yargılama mümkün mü?

Açıklamalarına devam eden Av. Buyruk Akpınar; “Suçun işleniş biçimi bakımından şuurlu taksir mi yoksa muhtemel kast olarak mı olarak değerlendirileceği yapılacak soruşturma ve kovuşturma evresinde açığa çıkacak kanıtlarla birlikte netleşecektir. Yargıtay’ın konuda farklı kararları da var olup, depremzede vatandaşlarımız; proje müellifleri, yapı sahibi ve müteahhidinin, teknik uygulama sorumlusunun ve belediyenin ilgili ünitelerinden TCK’nın 85/22 unsurlarınca şikayette bulunabilir. Taksirle adam öldürme ya da yaralama cürmü içinde ‘bilinçli taksir’ diye bir kısım var. Yani işin oluşturacağı sonuçları bildiği halde o cürmün işlenmesi durumu. İşte savcılık Maraş’ta, Hatay’da ya da öbür bir alanda zelzele sonrası yaşanan can kayıplarını bu türlü kıymetlendirebilir. Hatta, komşunuz binada kolon kesip yıkıma sebebiyet verdiyse tekrar tıpkı biçimde yargılanabilir. Taksirle bir insanın vefatına neden olan kişi, iki yıldan altı yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır. Fiil, birden fazla insanın vefatına ya da bir yahut birden fazla kişinin mevti ile birlikte bir yahut birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi iki yıldan on beş yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır” dedi.