“Çocukların verecekleri reaksiyonlar, kolay bir ebeveyn kaybından daha fazla olacaktır”

Kahramanmaraş’ta meydana gelen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılar, sarsıntısı yaşayan her insanı olduğu üzere, tahminen de en çok çocukları derinden etkiledi. Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Prof. Dr. Sevcan Karakoç, sarsıntıda ailesini ya da birtakım aile üyelerini kaybetmiş çocukların sarsıntı sonrasında yas tutma süreçleri, vefatı algılama ve sarsıntı sonrasında olağan hayatlarına dönmeleri hususlarında açıklamalarda bulundu. Prof. Dr. Karakoç, “Çocukların kayıpları çok büyük. Ebeveyn kayıpları dışında yaşadıkları yer, okul kaybı üzere. İnançlı dünya ile temas kurduğu pek çok alanda kayıp yaşadılar. Bu nedenle bu çocukların verecekleri yansılar çok çeşitli ve kolay bir ebeveyn kaybından daha fazla olacaktır” dedi.

Depremi yaşayan her depremzede üzere küçük çocuklar da sarsıntı nedeniyle derinden etkilendi. Kimi çocuklar sarsıntıda hayatını kaybederken kimisi de annesini, babasını, kardeşini ya da ailesinin öteki fertlerini kaybetti. Zelzelede ailesini ya da yakınlarını kaybeden çocukların sarsıntıdan ne derece etkilendikleri, zelzele sonrasında yas tutma süreçleri ve daha sonrasında hayatlarına geri dönmeleri konusunda Doğuş Üniversitesi Öğr. Üyesi Çocuk ve Genç Psikiyatristi Prof. Dr. Sevcan Karakoç açıklamalarda bulundu. Karakoç, sarsıntısı yaşayan çocukların erişkinlerden daha farklı etkilendiklerini ve bu nedenle çocuklara karşı yaklaşımın erişkinlere nazaran daha farklı olmasını gerektiğini belirtti.

“Çocukların verecekleri yansılar kolay bir ebeveyn kaybından daha fazla olacaktır”

Prof. Dr. Sevcan Karakoç, “Normalde bir kayıptan sonra verilen reaksiyonlar kabaca 5 kümeye ayrılır. Birincisinde şok evresi dediğimiz periyot oluyor, donakalıyorlar ve hiçbir reaksiyon vermeyen bir küme olabiliyor. Şoka eşlik eden bir inkâr devri oluyor. Daha sonrasında öfke, pazarlık, depresyon, kabullenme halinde sürecin devamlılığı var. Çocuklarda genelde karşılaştığımız, akut periyot, birinci günler ve birinci haftalarda göreceğimiz reaksiyon şu anda şok, inkâr ve tahminen de öfke halinde olacak. Bir öbür nokta, aslında çocukların kayıpları çok büyük. Ebeveyn kayıpları dışında yaşadıkları yer, okul kaybı üzere. İnançlı dünya ile temas kurduğu pek çok alanda kayıp yaşadılar. Bu nedenle bu çocukların verecekleri reaksiyonlar çok çeşitli ve kolay bir ebeveyn kaybından daha fazla olacaktır” dedi.

“5 yaşındaki çocuğun hayattaki gördüğü kayıplar, 25 yaşında, 50 yaşındaki birinin yaşadığı kayıplardan daha farklı”

Prof. Dr. Karakoç, “Çocuklar aslında erişkinlerden iki biçimde farklılar. Birincisi bilişsel manada. Yani sahip oldukları dünyayı manaya, beyinlerinin gelişimi ve kapasitesi noktasında erişkinlerden farklılar. Çocuk dediğimiz 0 – 18 yaş lakin bebek, erken çocukluk, ilkokul çocukluğu ve ergenlik devrinde yasa verilen yansılar erişkinlere nazaran kıyasladığımızda çok farklı. Oyun periyodu dediğimiz, 6 yaştan öncesi çocuklar somut kavramları daha fazla anlayabilirler. Ölmek üzere soyut kavramları tam olarak anlayamayabilirler. Vefatın aslında üniversal, geri dönüşümü olmayan bir kavram olduğunu da küçük çocuklar bilmez. Bu noktada da erişkinlerden farklıdırlar. Ölen kişinin geri dönmeyeceği, acı çekmeyeceği, artık yaşamadığı bilgisinin çocuklara aktarılması gerekiyor. Erişkinlerden bir başka farkı da bilişsel kapasitelerinin yanı sıra ömür tecrübeleri. Sonuçta 5 yaşındaki çocuğun hayattaki gördüğü kayıplar, kıyasladığımızda 25 yaşında, 50 yaşındaki birinin yaşadığı kayıplardan daha farklı. Küçük çocuklar, tahminen hayatlarında bir balıkları bile ölmeden aslında çok sevdiği bireylerin kaybıyla karşılaşmış oldu. Hem bilişsel hem tecrübe açısından erişkinlerden farklı özelliklere sahipler” diye konuştu.

“Çocuklar soyut kavramları çok algılayamayacakları için somut örneklerle yaklaşmak gerek”

Prof. Dr. Karakoç, “Küçük çocuklar soyut kavramları çok algılayamayacakları için aslında onlara somut örneklerle yaklaşmak gerek. Ağaçtan düşen yapraklar yahut daha evvel kaybettikleri bir hayvan olabilir. Ya da genelde kelebek ve koza metaforu kullanılıyor. ‘Kozasından çıkmış bir kelebek uçtu gitti lakin geride kozası kaldı’ halinde kavramlar kullanabiliriz. Bilhassa bizim kültürel yapımızda olsa bile birtakım dini temalara değinilmemesi gerekebilir. ‘Melek oldu’, ‘cennete gitti’, ‘Allah yanına aldı’ üzere şeyleri bilhassa küçük çocuklara söylememek uygun olur. Bu sefer küçük çocuklar da Allah’ın kendi yanına almasını isteyebilir. Yahut tam bilakis allaha karşı isyanda bulunabilir. Küçük çocuklar bu kavramları bilmez. Bu nedenle daha somut örneklerle açıklamak gerekiyor. ‘Seyahate gitti gelecek’, ‘uzun bir seyahate çıktı’, bunlar da çocukları meçhul bir noktada bırakıyor ve çocukları beklentiye sokuyor. ‘Ne vakit gelecek, nereye gitti’ üzere sorular sorabilirler. Bu nedenle daha dürüst olmalı, açık ve net halde anlaşılır lisanla aktarmak gerekiyor” halinde konuştu.

“Bu çocukların adaptasyonları çok zor”

Depremde ailesini kaybeden çocukların hayatlarına dönmeleri konusunda açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Karakoç, “Kayıptan sonra olağan yaşama dönmenin en temel yanı eski günlük rutine ve sisteme dönmektir. Fakat zelzele üzere bir felaket olduğunda çocukların dönebilecekleri eski konutları yok. Ya da birbirlerinin yedeği olabilecek ebeveynleri de artık olmayabilir. Dönebilecekleri bir okul yahut kendi kentleri de yok. Bu nedenle bu çocukların adaptasyonları çok sıkıntı. Geride kalanlar bu çocuklar için neler yapabilir? Tekrar muteber halde bağlantı kurması, dünya ile inançla temas kurmasına yardımcı olabilir. Onun yanında olduğunu, şu an burada inançta olduğunu teminatını verebilir. Ve çocuğun bundan sonra hayatının nasıl gideceği ile ilgili, mesela çocuk bir yere yerleştirildi, oradaki gidişatı nasıl olabilir üzere net ve makul bir temanın çizilmesi gerekir. Bu çocuklara karşı anlayışlı olmak gerekir. Bazen biz çocuklara kayıp haberi verdiğimizde çocuklar hiç oralı olmayıp oyunlarına devam edebilirler yahut o an ne yapıyorlarsa ona devam edebilirler. ‘Neden yas reaksiyonu vermedi’, ‘illa bir reaksiyon verecek’ üzere bir beklentimiz olmasın. Zira çocuğun bu bilgiyi sindirmesi ve daha sonra bu bilgiye nazaran hareket etmesini bekliyoruz. Örneğin oyunlarda tekrar eden vefat kavramı varsa, 5 6 haftayı geçtikten sonra çocuk hala uyku sıkıntıları yaşıyorsa, çok dehşetli davranıyorsa, büyüklerine karşı çok hırçınsa demek ki ahenk sürecini güç atlatıyor demektir. Çocuklara bakmakta olan şahıslar buna dikkat etmeli. O vakit kendilerini aşan bir nokta olduğu için profesyonel yardım almaları gerekiyor” dedi.