İnönü’nün imzasıyla Erzincan, tekrar sarsıntı fay çizgisi üzerine kuruldu

Cumhuriyet tarihinin en büyük sarsıntısı olarak 1939 yılında kayıtlara geçen Erzincan zelzelesinin akabinde o zamanki Reisi Cumhur olan İsmet İnönü ve 14 kişilik heyetin imzasıyla yeni Erzincan’ın makul sebepler gösterilerek yine riskli görülen fay çizgisi üzerine inşa edildiği ortaya çıktı. 7,9 büyüklüğündeki 1939 Erzincan zelzelesi sonrası yeni Erzincan’ın kurulacağı yerle ilgili dokümanlara İHA grubu ulaştı.

Dünya tarihinin en büyük zelzeleleri ortasında sayılan 1939 Erzincan zelzelesi 26’ı Aralık’ı 27 Aralık’a bağlayan gece saat 01.57’de başladı. 7,9 büyüklüğündeki 1939 Erzincan zelzelesi 52 saniye sürdü. Oluşan sarsıntı sonucunda 116 bin 720 bina yıkıldı. Dünyanın büyük zelzeleleri ortasında sayılan bu sarsıntı Türkiye’nin en önemli zelzele felaketlerinden birisi olarak tarihe geçti. Can kayıplarının fazla olmasını bir nedeni de kuvvetli kış koşullarından ötürü yardımların güç kaideler altında ulaşması. Zelzelede kayda geçirilen bilgilere nazaran 32 bin 962 kişi ömrünü yitirirken 100 bine yakın kişi de yaralandı.

Yaşanan sarsıntının akabinde yeni Erzincan’ın kurulacağı yerle ilgili 1940 yılında yazılan kararnameye İHA takımı ulaştı.

O zamanki Reisi Cumhur olan İsmet İnönü ve 14 kişilik heyetin imzasıyla yeni Erzincan’ın makul sebepler gösterilerek tekrar riskli görülen fay sınırı üzerine inşa edildiği evrakta şu tabirler yer aldı:

“Üniversite jeoloji asistanı ile M.T.A. Enstitüsü jeoloğu ve yeniden üniversite jeoloji ordinaryüs profesöründen müteşekkil heyet tarafından Erzincan zelzele mıntıkasında yapılan ve Nafia Vekilliğinin 11 Mayıs 1940 tarih ve 5935/ 4555 sayılı tezkeresiyle tevdi olunan jeolojik tetkikatı havi raporda; Zelzelenin vuku bulduğu yerlerde tektonik zelzele sınırı mevcut bulunduğu ve bu prestijle kentin tekrar birebir yerde tesisinde jeolojik mahzurlar görüldüğü cihetle yeni kent için zelzele bakımından daha emniyetli ve zelzele çizgilerinden uzak ve yer daha sağlam bir yer aranarak:

1- Zelzele sınırının büsbütün haricinde

2- Yeri sağlam katmanlardan müteşekkil

3- Kafi ölçüde içme suyu mevcut

4- Her türlü feyazan tehlikesinden masun

Olması üzere sebeplerden münasebetiyle Kemah Boğazı ile Hah ortasındaki sahanın yeni bir kent kurulması için en muvafık bir mahal olduğu gösterilmiştir.

Nafıa vekaletinin teklifinde de; raporda gösterilen saha her ne kadar zelzelenin azami şiddet bulduğu episantral sahanın haricinde kalmakta ise de buranında yüzde 50 – 70 derecesinde hasara maruz ikinci mıntıkanın çabucak civarında bulunduğu ve bundan öbür bu mevkie kurulacak kentin eski kentten ve eski kentte kurulmuş olan büyük demir yol teşkilat istasyonundan uzak olması, Erzincan ovasının müntehasında ve köy kesafeti nispeten az bir mıntıkada bulunması, şimali müzik rüzgarlarına maruz olması, hazır içme suyunun bulunmayışı, cenubi garbi tarafı dağlarla mahdut olup lakin şimali müzik istikametinde inkişaf edilebileceği ve burada ayrıyeten yeni bir kent ayrıyeten kuruluncaya kadar eski kent civarında yerleşmiş yahut yerleşecek olan halkın bilahare yeni kente nakillerinde müşkülat ve hatta imkansızlıklarla karşılaşılması yahut kentin ikiye bölünmesi olası olduğu cihetle bu mıntıka dahilinde birinci sınıf bir yönetim ve askeri merkez kurulmasının çok müşkül kaideler ve büyük masraflarla kabil olacağı ve bu müşküllerin bu türlü bir merkezin inkişafına da mani teşkil edeceği ve buna karşılık esasen büyük teşkilat istasyonunun, askeri kışlaların, hastanenin mevcudiyeti, eski kente civar mıntıkada muayyen bir halk kütlesinin tabiatıyla yerleşmekte olması, rüzgar ve güneş bakımından daha müsait bir variyette görülmesi ve içme suyunun çarçabuk temini üzere asıllı tercih sebepleri münasebetiyle yeni kurulacak kentin şimdiki Erzincan merkezinin 5,50 kilometre şimalinde Trabzon şosası üzerindeki saha ile kışlalar civarında kurulmasının daha muvafık olacağı ve zelzeleye mukavim inşaat konusuna ehemmiyet verileceğine göre burasının zelzeleye müsait olması mahzurunu tahfif edebileceği mütalaa edilmiştir.

Bu İş İcra Vekilleri Heyetince 22 Haziran 1940 tarihinde görüşülerek gösterilen tercih sebepleri hasebiyle kentin, Nafi Vekaleti tarafından muvafık görülen eski Erzincan merkezinin 5,50 kilometre şimalinde Trabzon şosası üzerindeki saha ile kışlalar civarına kurulması kabul edilmiştir.”

Öte yandan 1992 tarihinde 6,8 büyüklüğünde yıkıcı bir zelzeleye daha maruz kalan Erzincan’da 653 kişi hayatını kaybetmiş, 8 bin 57 bina hasar gördü yahut yıkıldı. Bu zelzele 1939 Erzincan sarsıntısının merkez üssü yakınında meydana geldi.