İnönü’nün imzasıyla Erzincan, yeniden zelzele fay sınırı üzerine kuruldu

Cumhuriyet tarihinin en büyük zelzelesi olarak 1939 yılında kayıtlara geçen Erzincan zelzelesinin akabinde o zamanki Reisi Cumhur olan İsmet İnönü ve 14 kişilik heyetin imzasıyla yeni Erzincan’ın belli sebepler gösterilerek yine riskli görülen fay çizgisi üzerine inşa edildiği ortaya çıktı. 7,9 büyüklüğündeki 1939 Erzincan sarsıntısı sonrası yeni Erzincan’ın kurulacağı yerle ilgili dokümanlara İHA takımı ulaştı.

Dünya tarihinin en büyük sarsıntıları ortasında sayılan 1939 Erzincan zelzelesi 26’ı Aralık’ı 27 Aralık’a bağlayan gece saat 01.57’de başladı. 7,9 büyüklüğündeki 1939 Erzincan sarsıntısı 52 saniye sürdü. Oluşan zelzele sonucunda 116 bin 720 bina yıkıldı. Dünyanın büyük zelzeleleri ortasında sayılan bu zelzele Türkiye’nin en önemli sarsıntı felaketlerinden birisi olarak tarihe geçti. Can kayıplarının fazla olmasını bir nedeni de kuvvetli kış koşullarından ötürü yardımların güç kurallar altında ulaşması. Sarsıntıda kayda geçirilen datalara nazaran 32 bin 962 kişi hayatını yitirirken 100 bine yakın kişi de yaralandı.

Yaşanan sarsıntının akabinde yeni Erzincan’ın kurulacağı yerle ilgili 1940 yılında yazılan kararnameye İHA grubu ulaştı.

O zamanki Reisi Cumhur olan İsmet İnönü ve 14 kişilik heyetin imzasıyla yeni Erzincan’ın makul sebepler gösterilerek yine riskli görülen fay sınırı üzerine inşa edildiği dokümanda şu tabirler yer aldı:

“Üniversite jeoloji asistanı ile M.T.A. Enstitüsü jeoloğu ve yeniden üniversite jeoloji ordinaryüs profesöründen müteşekkil heyet tarafından Erzincan zelzele mıntıkasında yapılan ve Nafia Vekilliğinin 11 Mayıs 1940 tarih ve 5935/ 4555 sayılı tezkeresiyle tevdi olunan jeolojik tetkikatı havi raporda; Zelzelenin vuku bulduğu yerlerde tektonik zelzele çizgisi mevcut bulunduğu ve bu prestijle kentin tekrar tıpkı yerde tesisinde jeolojik mahzurlar görüldüğü cihetle yeni kent için zelzele bakımından daha emniyetli ve zelzele çizgilerinden uzak ve taban daha sağlam bir yer aranarak:

1- Zelzele sınırının büsbütün haricinde

2- Tabanı sağlam katmanlardan müteşekkil

3- Kafi ölçüde içme suyu mevcut

4- Her türlü feyazan tehlikesinden masun

Olması üzere sebeplerden hasebiyle Kemah Boğazı ile Hah ortasındaki sahanın yeni bir kent kurulması için en muvafık bir mahal olduğu gösterilmiştir.

Nafıa vekaletinin teklifinde de; raporda gösterilen saha her ne kadar zelzelenin azami şiddet bulduğu episantral sahanın haricinde kalmakta ise de buranında yüzde 50 – 70 derecesinde hasara maruz ikinci mıntıkanın çabucak civarında bulunduğu ve bundan öbür bu mevkie kurulacak kentin eski kentten ve eski kentte kurulmuş olan büyük demir yol teşkilat istasyonundan uzak olması, Erzincan ovasının müntehasında ve köy kesafeti nispeten az bir mıntıkada bulunması, şimali müzik rüzgarlarına maruz olması, hazır içme suyunun bulunmayışı, cenubi garbi tarafı dağlarla mahdut olup lakin şimali müzik istikametinde inkişaf edilebileceği ve burada ayrıyeten yeni bir kent ayrıyeten kuruluncaya kadar eski kent civarında yerleşmiş yahut yerleşecek olan halkın bilahare yeni kente nakillerinde müşkülat ve hatta imkansızlıklarla karşılaşılması yahut kentin ikiye bölünmesi mümkün olduğu cihetle bu mıntıka dahilinde birinci sınıf bir yönetim ve askeri merkez kurulmasının çok müşkül kurallar ve büyük masraflarla kabil olacağı ve bu müşküllerin bu türlü bir merkezin inkişafına da mani teşkil edeceği ve buna karşılık esasen büyük teşkilat istasyonunun, askeri kışlaların, hastanenin mevcudiyeti, eski kente civar mıntıkada muayyen bir halk kütlesinin resen yerleşmekte olması, rüzgar ve güneş bakımından daha müsait bir variyette görülmesi ve içme suyunun çarçabuk temini üzere temelli tercih sebepleri hasebiyle yeni kurulacak kentin şimdiki Erzincan merkezinin 5,50 kilometre şimalinde Trabzon şosası üzerindeki saha ile kışlalar civarında kurulmasının daha muvafık olacağı ve zelzeleye mukavim inşaat konusuna ehemmiyet verileceğine göre burasının zelzeleye müsait olması mahzurunu tahfif edebileceği mütalaa edilmiştir.

Bu İş İcra Vekilleri Heyetince 22 Haziran 1940 tarihinde görüşülerek gösterilen tercih sebepleri hasebiyle kentin, Nafi Vekaleti tarafından muvafık görülen eski Erzincan merkezinin 5,50 kilometre şimalinde Trabzon şosası üzerindeki saha ile kışlalar civarına kurulması kabul edilmiştir.”

Öte yandan 1992 tarihinde 6,8 büyüklüğünde yıkıcı bir zelzeleye daha maruz kalan Erzincan’da 653 kişi hayatını kaybetmiş, 8 bin 57 bina hasar gördü yahut yıkıldı. Bu sarsıntı 1939 Erzincan zelzelesinin merkez üssü yakınında meydana geldi.