Prof. Dr. İhtimam: “Deprem, çocuklara yaş kümelerine nazaran örneklerle anlatılmalı”

15 gündür meskenlerde sarsıntının tesirleriyle karşı karşıya kalan çocuklara okulların açılmasıyla nasıl yaklaşılması ve bilgilendirilme yapılması gerektiği ile ilgili Prof. Dr. Dilek Şirvanlı İtina, “Deprem, çocuklara yaş kümelerine nazaran örneklerle anlatılmalı” dedi.

Kahramanmaraş merkezli ve 11 vilayette yaşanan zelzele felaketi, ülke genelindeki herkesi etkiledi. Yalnızca sarsıntısı yaşayanlar değil, zelzelesi yaşamayanlar da bu felaketten etkilendi. 15 gündür meskenlerde sarsıntının tesirleriyle karşı karşıya kalan çocuklar, bugün okulların açılmasıyla birlikte sarsıntıyla ilgili yaşantılarını farklı bir platforma taşıyarak, öğretmenleri ve arkadaşlarıyla paylaşımlara başlayacak. Çocuk Gelişimi, Ergen Psikoloji ve Ebeveyn Çatışmaları Uzmanı Altınbaş Üniversitesi İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Dilek Şirvanlı İhtimam, ’Bu ortamda çocuklara nasıl yaklaşılmalı? Neler konuşulmalı? Sarsıntı nasıl anlatılmalı?’ sorularını yanıtladı.

Prof. Dr. Dilek Şirvanlı İtina, çocuklara rastgele bir hususta açıklama yaparken çocuğun yaşı ve gelişimsel seviyesinin göz önünde bulundurulmasına itina gösterilmesini istedi. Çocuklarla irtibat kurarken gelişimsel olarak çocukları okul-öncesi devir ve okul periyodu çocukları olarak ayırmak gerektiğini vurgulayan Dilek Şirvanlı İtina, okul-öncesi ve okul çağındaki çocuklara sarsıntının nasıl anlatılabileceğini şu biçimde örneklerle anlattı:

“Örneğin okul öncesi küçük yaş guruplara ‘Hiç yoldan büyük bir kamyon geçerken yerin biraz sallandığını hissettin mi? İşte bazen yer çok daha fazla sallanabilir ve buna sarsıntı denir’ biçiminde bir açıklama yapılabilir. ’İşte bu türlü zelzele hissedersek, yere çömelmeli, başımızı kapatmalı ve sarsıntı geçene kadar tutunmalıyız. Bu biçimde inançta kalabiliriz. Bu durum biraz ürkütücü olabilir lakin emin ol büyükler bizi inançta tutmak için çok çalışıyorlar.’”

Çocukların sarsıntıları anlamalarına yardımcı olacak kolay bir deney gösterebileceğini tabir eden İtina, “Örneğin bir tepsi jöle alıp üzerine oyuncaklar yahut öbür objeler koyabilirsiniz. Akabinde tepsiyi sallayabilir ve objelerin nasıl hareket ettiğini gösterebilirsiniz. Bu, sarsıntı sırasında yerin nasıl hareket ettiğine benzeri bir görüntüdür” diye konuştu.

Okul çağı çocuklarına sarsıntının, yer kabuğunun devasa modülleri olan tektonik levhaların hareket ederek birbirine sürtünmesiyle meydana gelen bir doğal afet olduğu anlatılabileceğini kaydeden İtina, “Bu hareket yerin sarsılmasına neden olabilir ve bu bazen çok şiddetli olabilir. Binalara, yollara ve öteki yapılara ziyan verebilir. Bu nedenle, bir sarsıntı durumunda hazırlıklı olmak ve ne yapılacağını bilmek önemlidir” formunda konuştu. Ayrıyeten, sarsıntıların fotoğraflarını yahut görüntülerin denetimli bir formda gösterebileceğini ve binaların çökmesine yahut raflardan eşyaların düşmesine neden olabilecekleri anlatılarak, hasarlar hakkında konuşulabileceğini iletti. İhtimam ayrıyeten, bir sarsıntıya hazırlıklı olmanın değerli olduğu bir plan yapılarak ve bir zelzele olursa ne yapılacağını uygulayarak açıklanabileceğine değindi.

Okul öncesi çocuklara nasıl anlatılmalı

Prof. Dr. Dilek Şirvanlı İtina, okul öncesi periyot çocuklarına nasıl anlatılması gerektiğini şu halde detaylı aktardı:

“Okul öncesi devir çocuklarına nasıl yaklaşalım? Bu yaş kümesindeki çocuklar çok fazla ‘neden’ sorusunu sormakta ve olan biteni bu soruya verilen yanıtlar çerçevesinde anlamaya çalışmaktadırlar. Bu tıp sorulara hazırlıklı olmak, yanıtların kolay olması kıymetlidir. Bu periyot çocuklarına sarsıntısı açıklayabilmek için yardımcı olabilecek kimi ipuçları şunlardır: Onları soru sormaları tarafında teşvik edilmeli yani okul öncesi çocukları soru sormaya teşvik etmeliyiz. Onlar hayatı soru sorarak ve sordukları sorulara aldıkları yanıtlarla anlamlandırırlar. Kolay ve yaşlarına uygun bir lisan kullanılmalı. Teknik tabirlerden yahut jargondan kaçınmalı, okul öncesi devri çocuklarının anlayabileceği kolay bir lisan kullanmalıyız. Örneğin zelzelesi, ’Yer çok süratli sallanınca üzerindeki meskenler, otomobiller, beşerler ayakta durmakta zorlanmış’ formunda açıklayabiliriz. Hislerini yaşamalarına müsaade verilmeli. Bu devir çocukları bu çeşit felaketlerin kendilerinin de başına gelebileceğini düşünüp, korkabilirler. Onlara ‘korkma’ demek yerine ‘Bu yaşananlar seni kokutmuş olabilir. Bu çok olağan. Ancak bizler seni koruyabilmek için daima yanında olacağız’ formunda açıklamalar yapılabilir. İnançta oldukları hissini verilmeli. Bu devir çocuklarının aslında sordukları her sorunun temelinde ‘Biz inançta miyiz?’ sorusu yatmaktadır. Çocuğun inançta olduğunu bilmesi çok kıymetlidir. Onun için onlara inançta oldukları ve yetişkinlerin onları inançta tutmak için çalıştıkları konusunda teminat vermeliyiz.

Anlatıma yardımcı olabilecek usuller uygulanabilir

Bunları yaparken ayrıyeten anlatımı yardım olabilecek metotları de anlatan İtina, “Görsel yardımcılar kullanılabilir. Bu periyot çocukları bildiklerinden fazla gördüklerinin etkisindedirler. Münasebetiyle okul öncesi devirdeki çocukların sarsıntının ne olduğunu, nasıl olduğunu ve tesirlerinin neler olabileceğini görselleştirmelerine yardımcı olacak fotoğraflar yahut aksesuarlar kullanmamız onların sarsıntısı anlamalarında yardımcı olacaktır. Örneğin ahşap blokları mesken üzere kullanıp, yer sallandığında o bloğun nasıl sallanabileceğini gösterebiliriz. Örnekler verilebilir. Okul öncesi çocukların sarsıntıların nasıl bir şey olduğunu anlamalarına yardımcı olmak için ilişkilendirilebilir örnekler kullanabiliriz. Örneğin, zelzelesi yanından geçen büyük bir kamyonun oluşturduğu his yahut bir fırtınaya benzetebiliriz” sözlerini kullandı.

“Okul periyodu çocuklara zelzelesi daha detaylı anlatmak gerekebilir”

Özen, okul periyodu çocuklara da nasıl anlatılması gerektiği açıklamasına şöyle devam etti:

“Okul devrindeki çocukların muhtaçlıkları okul öncesi devirdeki çocuklardan farklı değildir. Onlar da inançta olduklarını hissetmek ve hislerini yaşamak isterler. Lakin okul çağındaki çocuklara zelzelesi anlatmak, okul öncesi çocuklara nazaran daha detaylı bir açıklama içerebilir. Lakin açık ve anlaşılır bir lisan kullanmak yeniden de değerlidir. Okul çağındaki çocuklara zelzelesi anlatmak için şu ipuçlarından faydalanabilirsiniz. Temel bilgilerle başlanmalı. Sarsıntının ne olduğunu, nasıl olduğunu ve tesirlerinin neler olabileceği açıklanarak başlanmalı. Bunu yaparken açıklamaya yardımcı olması için bir diyagram yahut görsel bir yardım kullanılabilir. Bilimsel bir lisan kullanılmalı. Okul devri çocukları daha fazla bilgiye ulaşabildiklerinden onlara sarsıntı anlatılırken ‘Tektonik plakalar’ yahut ‘sismik dalgalar’ üzere bilimsel tabirler kullanılabilir. Lakin bunların açık ve anlaşılması kolay tabirlerle açıklanması kıymetlidir. Tarihi geçmişten kelam edilmeli. Zelzelelerin milyonlarca yıldır meydana geldiğini açıklayabilir ve tarih boyunca meydana gelen ünlü sarsıntılardan örnekler verilebilir. Güvenlik tedbirleri tartışılmalı. Çocuklara bir sarsıntı durumunda çökme, kapanma ve tutunma üzere ne yapmaları gerektiği ve pencerelerden yahut düşebilecek başka objelerden uzak durmaları açıklanabilir. Soru sormaları teşvik edilmeli. Çocukların soru sormasına müsaade verin ve meraklarını teşvik edin.”