Sarsıntının mümkün psikososyal tesirleri neler olacak

Sarsıntı bölgesindeki psikososyal tesirler üzerine açıklamalarda bulunan Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nermin Çelen, “Bu cins felaketler bireyin toplumsal ve ruhsal yapısının bozulmasına nedenlerinin en değerlilerindendir. Sarsıntının doğal afet olması, bireyin kendi dışındaki tesirleri ve kendi yaşantısını denetim edebilme inançlarını sarsmaktadır” dedi.

Depremin yıkıcı tesirlerinin en kıymetli sonuçlarından biri olan, toplumsal ve kişisel manada yaşanabilecek ruhsal problemler hakkında Atlas Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nermin Çelen şahısların yaş kümelerine nazaran olası yaşayabileceği sıkıntılara dair açıklamalarda bulundu. Uzmanlar ve depremzedeler için bilgilendirme niteliği taşıyan açıklamalarda şu sözlere yer verildi:

“Bu cins felaketler bireyin toplumsal ve ruhsal yapısının bozulmasına nedenlerinin en değerlilerindendir. Sarsıntının doğal afet olması, bireyin kendi dışındaki tesirleri ve kendi yaşantısını denetim edebilme inançlarını sarsmaktadır. Bilgi seviyesinin artması yani bireylerin sarsıntı öncesi, zelzele anı ve sonrasında neler yapılması gerektiğine sahip olması bireylere makul ölçüde denetim duygusu sağlayabilir. Bu da sarsıntı muhtemelliğine rağmen alınan tedbirler aracılığı ile gerçekleşir. Teknoloji tarafından saptanan fay çizgilerine mesken yapmama, zelzele anında neler yapılmasına ait bilgiler, zelzele sonrası gerekli olan tecrübeli insan gücü, çadır ve konteynırların anında müdahale edebilecekleri bir tertip olması konusunda toplumların hazır oluşluğu ile gerçekleşir. Sarsıntının sonrası da kıymetlidir. Karşılaşılan yıkım ve kayıplar kolay üstesinden gelinecek bir durum değildir. Yaşanılan kaygı, tasa ve gerilimin varlığı hayat doyumunu ve ömür gücünü azaltmaktadır. Sarsıntı tecrübesi olanların çok yıllar sonra birebir endişe ve gerilimi taşıdıkları izlenmiştir. Mesela Gölcük Depremi’nden sonra Uludağ Üniversitesi psikoloji / sosyoloji kısımlarını yaptığı çalışmada 2003 cinsiyet ve yaş değişkenleri nedeniyle farklı psikopatolojik semptomlara rastlandığını ortaya koymuştur. Örneğin somatizasyon, korku/kaygı, depresyon ve kızgınlığın bayanlar ve yaşlılar tarafından daha sık kullanıldığı, somatizasyon dışında tüm psikopatolojik semptomların yaş ilerledikçe azaldığı üzere.

Herkes bir halde gerilimi tecrübeler ve genelde gerilimi negatif çıktıları ile ilişkilendirir. Şayet bireyler his düzenleme özelliğine sahiplerse bilişsel baş etme sistemlerini kullanarak çaresizliği ve karamsarlığı, depresyonu azaltır, sorun çözme niteliği artar. Ruhsal sağlamlık devreye girer. “Yetişkinleri yanı sıra zelzele sırası ve sonrası çocuklar için çok değerlidir. Erken yaştaki çocuklar yıkıntı altında kaldıklarında mümkün sonuçların ne olduğunu bilmediklerinden yalnızca acı ve huzursuzluk hisseder. Yıkıntı olmasa bile meskende sarsıntı yaşadığında durumun ismini koyma ve çocukta endişe /kaygı geliştirmede annenin tavrı çok değerlidir. Çocukların bir diğer sorunu da ebeveynlerini kaybedenlerin bakım yurduna ya da gözetici aileye verilmesi onların yaşantısında patolojik kimi izler oluşturabilir. Bu ortada çocukların kaçırılma problemleri ve organ mafyasının eline düşmeleri de bambaşka bir problemdir. Sarsıntı yaşamayan çocukların TV’de o vahim görünümlere şahit olması da çocukta yeme ve uyku bozukluğuna neden olabilir bu mevzu da ebeveynlerin dikkatli olması gerekir” dedi.

Çelen, “Ergenler ise bilişsel yapıları geliştiği için zelzele ve zelzele sonrasında olabilecekleri düşünüp tasa geliştirebilirler. Ergenin en büyük korkusu vücudunun hasar görmesi de bu olumsuz duruma eşlik edebilir. Bu semptomların yanı sıra ergenin ketlenmesi ( dona kalım yaşaması) öfke ortaya çıkartır ve öfke saldırgan davranışa dönüşebilir. Konfor alanının yok olması, yiyecek yetersizliği, arkadaş kaybı, gelecek telaşı bu dona kalıma verilebilecek örneklerdir. His düzenleme ya da ruhsal sağlamlık gereğince gelişmediyse diğerlerine ziyan verdiği üzere intihar teşebbüsleri de olabilir. Sarsıntının bir başka çıktısı da ego kimliğinin kaybıdır. Meskenin, mahallenin yıkılması, çocukluk anılanı hatırlatacak her şeyin kaybı ‘ben kimim?’ ‘Ben neyim’ sorularına yanıt vermesini zorlaştırır. Bu durumu Erikson, 2. Dünya savaşında bomba ile yerle bir olan yerlerde yaşayanlarda fark etmiştir” dedi.

“Depremzedeler yalnızca ruhsal değil, toplumsal problemler da yaşarlar göç, iş kaybı, tekrar bulunduğu etrafa ahenk, bir müddet yaşanılan komün ömrü bunlar da ruhsal hasara neden olabilir.”

“Çelen, “Tüm bu ruhsal hasarlar zelzele yaşayan bireylerin sarsıntı sonrası ruhsal yardım alması, ruhsal sağlamlık programlarına katılması, okullarda okul rehberinin küme danışmanlığı yapması ile aza indirilebilir. Olağan en kıymetlisi bireyin muhtemel zelzeleyle ilgili bilgi edinmesi gerekmektedir. Sarsıntı olma mümkünlüğü yüksek olan bölgelerde yaşayanlar hazırlık içinde olmaları gerekirken kesin bilgilere sahip değildirler. Sarsıntıya karşı hazırlık yapılması şuurunda olmalarına rağmen tekrar de sorumluluğu kendilerinden çok Resmi kurumlardan ve yetkililerden bekledikleri görülmektedir” dedi.