Zelzele ruh sıhhatini etkiliyor

SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sıhhati ve Hastalıkları Ana Bilim Kısmı Lideri Dr. Öğretim Üyesi Halil İbrahim Öztürk, her yaştan insanı olumsuz etkileyen sarsıntı ve öbür afetler karşısında çocukların, erişkinlere nazaran daha şiddetli ruhsal reaksiyonlar verebileceğini söyledi.

Depremin ruh sıhhati üzerindeki tesirleriyle ilgili açıklama yapan Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, “Yaşamın bir gerçeği olarak kabul ettiğimiz zelzeleyle bir kere daha yüzleştik. İnanç duygumuzda ani zedelenmeye yol açan doğal afetlerde, korkmamız hatta dehşete düşmemiz son derece doğaldır. Bu biçim şiddetli travmatik olaylar, ruh sıhhatimiz üzerine derin bir tesir oluşturma gücüne sahiptir” dedi. Travmatik bir olayın akabinde çeşitli duygusal, bedensel, davranışsal ve zihinsel yansıların, travmaya maruz kalan çabucak herkeste ortaya çıkmasının olağan olduğunu belirten Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, bu nedenle travmaya bağlı reaksiyonların, “olağandışı durumlara verilen olağan tepkiler” olarak tanımlandığını kaydetti.

Ruh tramvalarında yaşananlar

Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, ruhsal travmalardan sonra erken devirde birçok bireyde “Akut Gerilim Tepkisi’’ ismi verilen ve ekseriyetle bir ay içinde azalarak kaybolan duygusal davranışsal ve bedensel bir dizi belirti ortaya çıkabildiğine dikkat çekti.

’’Bazı bireylerde çok daha şiddetli belirtilerle karakterize ‘Akut Gerilim Bozukluğu’ olarak isimlendirilen tablolar görülebilir. Bu bireylerde belirtiler, uzayarak aylar hatta yıllarca devam eden, ‘Travma Sonrası Gerilim Bozukluğuna’’ ilerleyebilir” diyen Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, yaşanabilecek duygusal, bedensel / fizikî, davranışlar ve toplumsal durumları şöyle özetledi:

’’Duygusal, kaygı, huzursuzluk, gerginlik, öfke, keder, duygusal donukluk, suçluluk, ümitsizlik, yalnız hissetme üzere duygusal yansılar. Bilişsel ise daima travmatik olayı düşünme, odaklanmada zahmet, dalgınlık, unutkanlık, baş karışıklığı, karar vermede zahmet üzere belirtiler. Bedensel/Fizyolojik, irkilme, çarpıntı, uykuya dalmada zahmet, rahatsız eden hayaller, iştah değişiklikleri, hareketlilikte artış ya da tam aksisi azalma üzere bedensel / fizyolojik yansılar. Davranışsal ve toplumsal, ağlama atakları, insanlardan uzaklaşma, sık sık tartışmaya girme, yaşananları daima anlatma isteği, anıları canlandıran yerlerden yahut etkinliklerden kaçınma, alkol/sigara kullanımında artış üzere davranışsal ve toplumsal yansılar.”

Daha güzel hissetek için yapılması gerekenler

Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, bu çeşit durumlarda daha yeterli hissetmek için yapabilecekleri şöyle sıraladı:

’’Sosyal dayanak, ruhsal travma üzerine düzgünleştirici tesire sahiptir. Bu nedenle hislerinizi, niyetlerinizi yakınlarınızla paylaşmaktan kaçınmayın. Istırabınızı, hislerinizi bastırmaya çalışmayın. Arkadaşlar, aile, komşular ve zelzeleden etkilenen öbür beşerlerle olan olumlu ve destekleyici münasebetlerinizi, irtibatınızı sürdürün. Zelzeleden etkilenen öteki beşerlerle yardımlaşmak, imkanları paylaşmak yeterlilik niyetlerinizi arttırarak daha âlâ hissetmenizi sağlayacaktır. Sarsıntıya ait görsellere ve görüntülere çok maruz kalmak, tekrar tekrar, gün boyunca yıkım manzaralarını izlemek ruhsal etkilenmenizi artıracaktır. Bu devirde emniyetli kaynaklardan kâfi seviyede bilgi alınması ruh sıhhati için daha uygundur. Bu periyotta uykusuzluk ya da öbür gerilim semptomlarını bastırmak, gidermek gayesiyle alkol ya da psikiyatri uzmanınca önerilmediği sürece psikiyatrik ilaç kullanımından kaçınılmalıdır. Sıhhatinize itina gösterin. Alkol ve sigara kullanımı üzere olumsuz baş etme prosedürlerini kullanmayın. Sizi rahatlatan aktivitelere (yürümek, okumak, sohbet etmek, dertleşmek, ibadet, tabiatta bulunmak vb.) vakit ayırmaya çalışın. Tasa hissediyorsanız nefes ve gevşeme antrenmanları faydalı olacaktır. Doğal afet ve travmalardan sonra beşerler, hatalı arama eğiliminde olabilirler. Bireyleri günah keçisi haline getirecek haberler ve dedikodulara karşı dikkatli olun. Bu çeşit kolay dedikodulardan doğaüstü açıklamalara kadar geniş bir yelpazede olan bu söylentiler toplumsal bölünmelere neden olabilmektedir. Kaynağından emin olmadıkça bilgi paylaşımından kaçının.”

Çocuğa yardımcı olmak için yapılması gerekenler

Çocukların, doğal afetler karşısında erişkinlere nazaran daha şiddetli ruhsal reaksiyonlar verebildiğine ve etrafında olup bitenleri tam olarak anlamlandırmayabildiğine işaret eden Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, bu yansılar konusunda şu bilgileri paylaştı:

’’Konuşmama ya da duygusal reaksiyonlarında azalma, donukluk, dalgınlık gözlenebilir. Bunun tam bilakis olaya ilgisiz davranma, oyun oynama, müzik söyleme üzere davranışlar görülebilir. Çocuklarda her iki cins reaksiyon de doğaldır. Yalnız kalmaktan, kapalı yerlerden ve karanlıktan korkabilir. Uykusuzluk, kabuslar, ani seslerden irkilme olabilir. Anne- babadan ayrılamama, altını ıslatma, ısrarcılık, inatçılık vb. üzere yaşından daha küçük bir çocuk üzere davranabilir. Bulantı, karın ağrısı, baş ağrısı, sık tuvalete gitme, iştahsızlık üzere bedensel ortaya çıkabilir.”

Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, bu durumlarda çocuklara yardımcı olabilmek ismine yapabilecekleri şöyle açıkladı:

’’Bu periyotta çocuklarınız, sizin yakınlığınıza her zamankinden daha çok muhtaçlık duymaktadır bu nedenle bedensel yakınlığı, elini tutmayı, sarılmayı ihmal etmeyin. Gereksinimlerini direkt siz karşılayın. Çocuklarınızın en temel gereksinimleri kendilerinin ve sizin tekrar inançta olduğunuzu hissetmektir. Çocuklarınıza yardımcı olabilmenizin birinci kuralı elinizden geldiği kadar sakin, itimat verici ve dengeli bir tutum içinde olmanızdır. Sarsıntı sırasında ve sonrasında duyduklarını, gördüklerini ve yaşadıklarını, hissettiklerini anlatmasına müsaade verin, konuşmak istiyorsa mevzuyu kapatmayın. Lakin anlatmak istemezse de zorlamayın. Zelzeleyle ilgili travmatik imajlardan uzak kalmasını sağlayın. Sarsıntıya ait korkutucu ya da üzücü ayrıntıları yanında konuşmamaya itina gösterin. Yaşadıklarının son derece doğal olduğunu, bir hastalık olmadığını anlatın. Çocuklarınızı rahatlatmak, mevzuyu kapatmak için ‘Geçti, bitti artık’ ya da ‘Artık hiçbir şey olmaz’ demek yerine zelzelelerde yapması gerekenler konusunda bilgi verin.”

Türkiye Psikiyatri Derneği Ruhsal Travma ve Afet Psikiyatrisi Çalışma Ünitesi tarafından yapılan çalışmalardan yararlanarak paylaştığı bilgilerin yardımcı olacağına inandığını vurgulayan Dr. Öğr. Üyesi Öztürk, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Ancak zelzele sonrası yaşadığınız ruhsal belirtiler, öbür insanlara nazaran daha şiddetliyse, günler geçtikçe azalmak yerine artma eğilimi gösteriyorsa, ailevi, toplumsal, akademik ya da mesleksel işlevselliğinizi bozacak seviyedeyse ruh sıhhati uzmanına başvurmayı ertelemeyin.”