Biruni Kimdir?

4 Şubat 2023

Biruni, astronomi, tarih, coğrafya, doğa bilimleri ve matematik alanlarında yaptığı çalışmalar ile tanınan bir bilim insanıdır. Biruni hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak isteyen internet kullanıcıları “Biruni kimdir?” sorusunu arama motorlarında sık sık aratıyorlar. Bizler de sizin için bu sorunun cevabını yazımızın devamında detayları ile açıkladık. İşte, detayları ile beraber Biruni’nin hayatı…

Biruni, Orta Çağ’ın en önemli bilim adamlarından biridir ve düşünce dünyasındaki önemi tartışılmazdı. Kendisinin sahip olduğu ağır dil nedeni ile eserleri diğer dillere çevrilirken oldukça zorlanmış olunsa da o nadir bulunabilecek bir yeteneğe sahip bir deha idi. Çok çalışkan bir şahıs Biruni, toplamda yüz seksen civarında eser yazmıştır. Astronomi ve matematik ile doğrudan ilgili olduğu gibi, tarih, doğa bilimleri, felsefe ve din gibi konular da onun yakından ilgilendiği alanlardı ve bu konularda da üretimine devam etti. Peki, Biruni kimdir? Gelin, daha detaylı olarak beraber inceleyelim.

İçindekiler

El-Biruni’nin Hayatı

Biruni kimdir?

El-Biruni, 4 Eylül 973 ve 13 Aralık 1048 tarihleri arasında yaşamış İslam Rönesansı ya da İslam’ın Altın Çağı olarak bilinen dönemde yapmış olduğu çalışmalar ile adını duyurmayı başarmış bir diplomattır. Batı dillerinde ismi “Alberuni” ya da “Aliboron” olarak da geçen El-Bîrûnî, tarih, coğrafya, doğa bilim, astronomi, gökbilim ve matematik alanlarında yapmış olduğu çalışmalar ile tarihe geçmiş isimlerden bir tanesidir. “Biruni kimdir?” sorusunun cevabı ise detaylı olarak şu şekildedir…

İşte, El-Biruni hayatı kısaca…

Bîrûnî, 4 Eylül 973 tarihinde Harezm bölgesinde doğmuştur. Genel görüş Birûni’nin İrani kökenli olduğu yönünde olmuştur, ancak bazı kaynaklarda Türk kökenli olabileceği de belirtilmiştir. El-Biruni matematik ve astronomi eğitimi almıştır. Oldukça küçük yaşlarda babasını kaybeden El-Biruni, eğitimini İbn-i Irak (Fars asıllı Müslüman matematikçi) ve Abdussamed bin Hakîm gibi hocalardan almıştır ve ilk kitabını 17 yaşında yazmıştır.

El-Biruni, Me’mûnîlerin yönetimi altında İran’a gitti, sonra Ziyârîler tarafından korundu ve “El Âsâr’ul Bâkiye” adlı kitabını bu dönemde Ziyârîler’in sarayında yazdı. Daha sonra memleketine geri dönen El-Biruni, astroloji ve gökbilim üzerine Ebu’l Vefâ (İranlı astronom ve matematikçi) ile çalıştı. Gazneli Mahmut’un Harezm’i zapt etmesi ile Gazne şehrine geldi ve Hindistan seferinde Hint bilim adamlarının dikkatini çekti. Sanskritçeyi öğrenen ve Hint toplumunun yaşamı ve kültürü üzerine çalışan El-Biruni, Gazne şehrine döndü ve en verimli zamanını burada geçirdi.

İlginizi Çekebilir: Veysel Karani Kimdir?

Biruni, en iyi astrolojik çalışmasını Gazneli Mahmut’un oğlu Mesut’a sunmuştu. Bunun üzerine ise Sultan Mesut bir fil ağırlığınca gümüşü Biruni’ye hediye etmiş, ancak El-Biruni bu hediyeyi onu baştan çıkarıp bilimden uzaklaştıracağı gerekçesi ile geri çevirmiştir. El-Biruni, eczacılıkta uygulamalı eğitime, kitap okumaktan daha fazla önem vermiştir ve elle tutma ve gözlem yapma yoluyla veri toplamanın daha yararlı olduğunu düşünmüş ve uygulamıştır. Biruni, ırk kavramına da önem vermemiş ve başka bir halkın ileri kültürüne derin bir saygı ile yaklaşmıştır. Dinler ve düşünceler konusunda eleştiri yapmamış ve dinlerin deyimlerini aynen kullanmıştır. Sanskrit dilinden Arapça’ya çevirdiği “Potenceli” adlı kitabının önsözünde “İnsanların düşünceleri farklıdır ve dünyadaki ilerleme ve esenlik bu farklılıklara dayanır.” şeklinde yazmıştır.

“Tahdîdu Nihâyet’il Emâkin” ve “Kanûn-i Mes’ûdî” adlı en önemli ve en bilinen eserlerini bu dönemde yayımlayan Biruni, 13 Aralık 1048 tarihinde hayata gözlerini yummuştur.

El-Biruni’nin Çalışmaları

Biruni kimdir?

Biruni kimdir? Sorusundan sonra internette en çok araştırılan konulardan bir diğeri ise “Biruninin bilime yaptığı katkılar nelerdir?” sorusu olmuştur.

El-Birûnî, çok yönlü bir bilim adamıdır ve ilk öğrenimini Yunan bilgisinden almıştır. Tanınmış bir matematikçi ve gökbilimci olan Ebu Nasr Mansur tarafından korunup kollanan El-Birûnî, ilk çalışmalarını bu âlimin yanında yapmıştır. El- Biruni’nin ilk ve en önemli eseri “Asar-ül Bakiye”dir ve eser sayısı yüz seksen civarındadır. Astronomi ve matematik alanındaki eserleri var, ayrıca tıp, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve faydalı bitkiler üzerinde de bir dizin oluşturmuştur. Ancak günümüze kadar yalnızca yirmi yedi tanesi kalabilmiştir. Bu eserlerin Latinceye çevrilmemesi ve ağır bir dil kullanılması, kitap okuma alışkanlığı olmayanlar için zor bir okuma deneyimi sunabilir. Ancak El-Birûnî, yapıtlarını sadece bilginler için yazdığını da kendisi belirtmiştir.

Birûnî’nin yapıtı “Zîci’nin Temelleri”, 12. yüzyılda Abraham ben Ezra tarafından İbranice olarak çevrildi. 1870’lerde Batı dünyasında ilgisi artmaya başladı ve o günden bugüne birçok eserinin tamamı veya bir kısmı Almanca ve İngilizce olarak çevrildi. Mektuplarından Aristo’yu bildiği anlaşılan Bîrûnî, İbn Sînâ gibi önemli bilginlerle birlikte çalışmış ve birçok kez Hindistan’a giderek oraya yönelik bir kitap yazmıştır. Bu kitap birkaç dille çevrildi ve birçok bilgiye örnek teşkil etti. Bîrûnî ayrıca bir romanı da vardır. Ancak, biruni’nin yaptığı çalışmalar bu kadarla sınırlı değildir.

Biruni kimdir? dendiğinde, matematikçi olduğunu söylemek mümkündür. Çünkü, Bîrûnî’nin en çok tanınan yönü, matematikçi yönüdür. Bîrûnî, kendi yüzyılının en büyük matematikçisi olarak kabul edilir ve trigonometrik fonksiyonlar alanında çalışmıştır. Bîrûnî, trigonometri konusunda birçok önemli keşif yapmış ve sinüs, kosinüs gibi fonksiyonların sekant, kosekant ve kotanjant fonksiyonlarını ilave etmiştir. Bu keşifleri, batı dünyası ancak iki asır sonra keşfetmiş ve kullanmıştır.

Bîrûnî, trigonometri kullanarak bir dağın yükseklik ölçümünü ve meridyen yayı uzunluğunun hesaplanmasını yapmıştır. Bu yöntem, meridyen yayı uzunluğunun ilk kez Bîrûnî tarafından hesaplanması olarak kabul edilir ancak Bîrûnî bu yöntemi başka bir kaynaktan aldığını belirtmiştir.

Biruni’nin bilime yaptığı katkılar ise kısaca şu şekilde özetlenebilir: Biruni, güneşin hareketlerini ve mevsimlerin başlangıç zamanlarını belirlemiştir. Ayrıca, Dünya’nın çapını çok yakın bir değere kadar bulmuştur. Bütün bunlara ek olarak El-Biruni jeodezi biliminin kurucusudur.

Biruni kimdir?

Biruni’nin 1010 senesinde Sultan Mesut’a sunduğu “Mesudî fi’l Heyeti ve’n-Nücum” adlı yapıttı astronomi alanındaki en önemli çalışmasıdır. Bu yapıt günümüze ulaşmıştır ancak yaptığı çalışmaların bir kısmı kayıp olmuştur. Bîrûnî, Aristo ve Batlamyus’un görüşlerini tartıştığı “el-Kanunü’l-Mesudi” adlı eserinde, Dünya’nın kendi ekseninde döndüğü olasılığı üzerinde durmuştur. Ancak bu konuda kesin bir sonuç bulamadığı düşünülmektedir ve Bîrûnî’nin günümüze kadar bu konuda bir eseri ulaşmamıştır. “Nihâyâtü’l-Emâkin” adlı eseri, coğrafya, jeoloji ve jeodeziden birçok konudaki yazılarını içermektedir. “el-Kanunü’l-Mesudi”, Sultan Mesut’a sunulan bir eserdir ve Bîrûnî’nin astronomi alanındaki en önemli yapıtıdır. Bilim tarihçilerine göre, o, Kopernik’in başlattığı çağdaş astronominin temelini atmıştır.

Ayrıca, Kas, Gürgenç ve Gazne’de yapmış olduğu çeşitli hesaplamalarla gerilim düzleminin gök apsisi yönüne göre eğikliğini (enlem eğikliğini) gerçeğe çok yakın değerlere ulaştı. Birçok elementli ve bileşikli hesaplayabilme yeteneğine de sahipti. Boylamın belirlenmesi gerilimininkine göre daha zor olduğundan, Bîrûnî, iki nokta arasındaki boylam farkını enlem ve aradaki toplam uzaklığa dayalı bir formülle hesaplama yoluna gitti ve hata payını en aza indirmek için uğraştı. Aynı zamanda, aletlerin boyutunu büyütmek yerine onları çapraz çizgilere bölme yolunu keşfetti ve vernier ilkesinin temelini atmış oldu, böylece duyarlılığı arttırdı.

Bîrûnî, “Kitâbü’l-Camahir fi Mârifeti’l-Cevâhir” adlı eserinde, 23 katı madde ve 6 sıvının özgül ağırlıklarını bugünkü değerlere çok yakın bir şekilde belirlemiştir. Aynı zamanda Hint tarihi hakkında da yazan Bîrûnî, Hint inançlarını, gelenek-göreneklerini ve yaşam tarzlarını tarafsız ve önyargısız bir şekilde ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır.

Biruni kimdir? sorusunu cevaplarken tıp alanında yaptığı çalışmalardan da bahsetmek gerekir. Tıp alanında da birçok eser sunan Bîrûnî, bir kadını sezaryen ile doğum yaptırmayı da başarmıştır. Bîrûnî’nin son eseri olan “Kitabu’s Saydane”, şifalı otlar ve ilaçlar üzerine yazılmıştır. Bu kitapta, 3 bin bitkinin faydaları ve nasıl kullanılacağı yer alıyor. İlaçların yanı sıra, bu bitkilerin Farsça, Yunanca, Sanskritçe, Harezmce ve Sindhî gibi farklı dillere ve artık var olmayan dillere olan karşılıkları da verilmiştir.

Biruni kimdir?

Bîrûnî’nin son döneminde yazdığı “Kitab-ül saydala fi l-tıb” adlı kitabı İslam Orta Çağı’nın en önemli Materia Medica eserlerinden biri olarak kabul edilir. Bilimsel açıdan İbn Sînâ’nın Aristo tarzı düşüncelerine karşı çıkan Bîrûnî, tek tanrı inancını benimseyerek evrenin bir başlangıcı olduğunu ve öncesiz bir evrenin tanrıyı gereksiz hale getirdiğini savundu. Bîrûnî, İbn Sînâ ile yazışırken yaptığı tartışmalardan bazıları günümüze kadar ulaşmıştır.

Ayrıca, Bîrûnî astroloji alanında da araştırma yapmış ve “Kitâbu’t Tefhim fî Evâili Sanaati’t-Tencîm” adında bir astroloji eseri yazmıştır. Devletlerin tarihlerini incelerken, Bîrûnî ekonomik nedenleri araştırarak devletlerin ilişkilerinin altındaki dini nedenler aranmasının yanlış olduğunu vurgulamıştır.

Biruni kimdir? denildiğinde Batı’da bilinen adından da söz etmek gerekir. Batı’da “Aliboron” olarak bilinen Bîrûnî’nin eserleri birçok Batı dili için çevrilmiştir. Bîrûnî, bir ansiklopedist olarak her eserinde tek bir bilim veya konuya odaklanmaksızın bilimi bir bütün olarak görür.

El-Biruni’nin Eserleri

Biruni kimdir?

1974 senesinde UNESCO Courier dergisi tarafından yayımlanan özel bir sayıda, Biruni “1000 yıl önce yaşanmış bir deha” olarak tanıtılmıştır. O, çağının ötesinde bir bilim insanı olarak çok farklı konuları araştırmış ve kısıtlı imkanlarıyla büyük keşifler yapmıştır. Biruni’nin yaklaşık 180 eserinin olduğu düşünülür, ancak günümüze sadece 32 tanesi ulaşmıştır. Biruni’nin eserleri internet kullanıcıları tarafından oldukça merak edilen konulardan bir diğeridir. Biruni kimdir? sorusunun cevabının içinde yer alan Biruni’nin önemli eserlerinden bazıları;